Expo to oczywiście wystawa światowa organizowana od 1851 roku. Pierwsza miała miejsce w Londynie i była niezłym hitem, częściowo przez to, że specjalnie dla niej zbudowano Crystal Palace, czyli niesamowitą na tamte czasy konstrukcję z żeliwa i szkła. Zapoczątkowano tym samym tradycję, z którą większość kojarzy Expo, czyli: stawianie imponujących budowli wykorzystujących najnowsze zdobycze technologiczne. To dlatego w Paryżu można podziwiać Wieżę Eiffla - która, jak wiadomo, wzbudziła ogromne kontrowersje i ogólny bulwers wśród Paryżan - a w Brukseli urokliwe, lustrzano lśniące Atomium. Każdy kraj projektując tereny pod wystawę światową wykładał spory hajs na stworzenie hiperzeczywistości, w której na każdym kroku odwiedzający mieli robić "WOW" podczas oglądania budynków i ekspozycji.
Chwilę po niej z urzędu zstąpiła Vera Kobalia, była minister ekonomii w Gruzji, która zrobiła niesamowitą karierę za czasów Saakaszwilego (tutaj można przeczytać wywiad z nią z tamtych czasów). Kobalia miała zajmować się marketingiem i kampanią PR wystawy światowej, ale załamała ręce po ujrzeniu swojego zespołu współpracowników, z których każdy jeden dostał tę fuchę tylko i wyłącznie dzięki koneksjom, a nie merytorycznej wiedzy.
W tym samym czasie - w lipcu 2015 roku - agencja Bloomberg umieściła Kazachstan na liście 10 najsłabszych ekonomii świata.
Ekspozycje na temat innych krajów umieszczono w okalających budynkach. Jeden z pawilonów przeznaczono na ukazanie 17 najlepszych projektów związanych z energią odnawialną. Część przestrzeni przeznaczono również na otwarcie tymczasowej (niestety) filii moskiewskiej galerii Garage, a także na scenę dla teatru Cirque du Soleil. Budowie terenów wystawienniczych wtórowała też konstrukcja centrum handlowego Mega Silkway, hotelu Hilton, a także aranżacja Alei Pokoju i Porozumienia (o bardzo niefortunnej angielskiej nazwie: Alley of Peace and Consent). Z okazji wystawy uruchomiono specjalne linie autobusowe, obsługiwane przez nowiutkie pojazdy, łączące tereny Expo z centrum oraz dalszymi zakamarkami stolicy.
Pawilon Watykanu był jednym z najnudniejszych, które odwiedziliśmy. Na początku zwiedzania należało zasiąść na krzesełku i poczekać na seans, który oczywiście się opóźniał, bo organizatorzy chcieli upchnąć jak najwięcej ludzi na jeden strzał. Trudno powiedzieć nawet, o czym był wyświetlony film, bo ani o działalności Kościoła, ani o ekologii. Trochę o stworzeniu świata, trochę o przyrodzie. Wszystko o niczym. Dobrze wiedzieć, że datki wiernych z całego świata idą na takie fantastyczne cele.
W tym wszystkim chyba mało kto zauważył, że motywem przewodnim były odnawialne źródła energii. Najważniejsze było to, że Kazachstan ma najlepszy pawilon. Już to, że cała impreza kosztowała pięć miliardów dolarów mniej się tu przebiło do powszechnej świadomości.
Chyba nie do końca też zrozumiano, że jeżeli jakiś biznesmen ma zakochać się w stolicy i postanowić zainwestować swojego dolara, rubla, jena lub kuaia, to najpierw musi tu w ogóle przyjechać. Nie znam nikogo, kto pojechałby na drugi koniec świata oglądać Expo. Kazachowie też zbyt wielu takich osób nie poznali. Obawiam się, że przymuszeni do kupna biletów nauczyciele mogą mieć mało aktywów gotowych do inwestowania. Oficjalna liczba gości to ponad 3,860,000 ludzi. Prawdziwej pewnie nigdy nie poznamy. Nie powstała żadna aplikacja na telefony, więc niektórzy skarżyli się, że nie mogą niczego odnaleźć. Artykuł opisujący fiasko Expo został w Kazachstanie zablokowany, a autorowi zarzucono, że nigdy tu nie był. Gdy pokazał paszport, że owszem, był, to powiedziano, że to była taka emocjonalna reakcja i że nieważne.
Zamknięciu wystawy towarzyszył wielki pokaz sztucznych ogni. Dość ciekawe, że hasła energii odnawialnych powiązano ze strzelaniem w niebo kilogramami fajerwerków, zadymieniem terenów wokół wystawy i włączeniem alarmów we wszystkich możliwych samochodach. Do dzisiaj wszyscy, którzy coś sobie na Expo kupili, obnoszą się z tym. A to torba, a to kubek do kawy, a to jakaś przypinka. Najsmutniejsze jest to, że myślą, że ich kraj odniósł wielki sukces i że wszyscy wiedzą, że Kazachstan to zrobił takie Expo, że na lata pokazali światu, kto jest najlepszy, a ludzkość leje krokodyle łzy z żalu, że nie są tak wspaniali. A przynajmniej taka jest oficjalna linia, którą większość moich współpracowników podziela. Mają w tym wszystkim jeden powód do radości: Kazachstan ubiegał się też o organizację zimowych igrzysk olimpijskich 2022. Przegrali nieznacznie z Pekinem. Expo kosztowało zapewne około 5 miliardów dolarów. Nawet małe igrzyska olimpijskie mają budżety kilkunastu miliardów, a przy tym jak tu kradną, to samym torem saneczkarskim przyćmiliby całość budżetu Soczi 2014.
W kilka miesięcy po Expo kompleks straszy pustkami. Nie siedzimy tam ciągle, ale co jakiś czas przechodzimy. Wtedy widzimy, że do gwiazdy śmierci czasem prowadzą wycieczki wojskowych i pielgrzymki szkolne, indywidualnych zwiedzających jak na lekarstwo. Wieczorami z naszego balkonu możemy podziwiać świecącą gwiazdę śmierci, która wyświetla różne hasła, obrazki, a nawet życzenia urodzinowe dla pana prezydenta. Przestrzeń biurowa stoi raczej pusta, ostatnio likwidowano też sklep z pamiątkami. Co pokazuje ostateczną klęskę inicjatywy - zamknięto nawet darmową, ogrzewaną toaletę publiczną!
Wizualizacje projektów Expo pochodzą stąd: https://www.arch2o.com/world-expo-2017-competition/
Źródła informacji na temat Expo:
https://en.tengrinews.kz/politics_sub/Nazarbayev-criticises-EXPO-2017-preparations-261226/ - Nazarbayev criticises EXPO-2017 preparations
https://thediplomat.com/2015/07/expo-in-kazakhstan-nepotism-and-corruption-unveiled/ - EXPO in Kazakhstan: Nepotism and Corruption Revealed
https://thediplomat.com/2015/06/expo-in-kazakhstan-becomes-corruption-show/ - EXPO in Kazakhstan Becomes Corruption Show
http://foreignpolicy.com/2017/06/15/kazakhstan-spent-5-billion-on-a-death-star-and-it-doesnt-even-shoot-lasers/ - Kazakhstan Spent $5 Billion on a Death Star and It Doesn't Even Shoot Lasers
https://astanatimes.com/2017/08/expo-2017-receives-2-5-million-visitors-boosts-national-economy-executive-says/ - EXPO 2017 receives 2.5 million visitors, boosts national economy, executive says
https://thepeninsulaqatar.com/article/20/06/2017/US-news-site-blocked-in-Kazakhstan-after-stinging-expo-review - US news site blocked in Kazakhstan after stinging expo review
http://eurasianews.info/en/important/kazakhstan-state-workers-made-to-buy-expo-2017-tickets.html - Kazakhstan: State Workers Made to Buy Expo-2017 Tickets
https://www.nur.kz/1451023-uchitelya-iz-vko-pozhalovalis-chto-ikh-zas.html - Учителя из ВКО пожаловались, что их заставляют покупать билеты на ЭКСПО-2017
https://bnews.kz/en/news/obshchestvo/building_under_construction_in_the_expo_2017_territory_in_astana_failed_video - Building under construction in the EXPO 2017 territory in Astana collapsed
http://www.inform.kz/en/one-of-expo-2017-constructions-collapsed-updated_a2970201 - One of EXPO 2017 constructions collapsed
https://www.timesca.com/index.php/news/26-opinion-head/17380-astana-expo-2017-a-race-against-time - Astana Expo-2017: a race against time
https://www.rferl.org/a/kazakhstan-economic-crisis/27125331.html - Kazakhstan: Economic Crisis, State Companies, And The Nation's Image
https://link.springer.com/article/10.1057/s41254-017-0074-6 - Soft power's next steppe: National Projection at the Astana EXPO 2017